Oude pijn

Opeens is het winter. ’s Nachts vriest het en soms is het land even wit van rijp en sneeuw. In het westelijke deel van het land is helaas nog geen dik pak sneeuw gevallen, maar dat kan nog komen natuurlijk. Als het gesneeuwd heeft, moet ik altijd denken aan het prachtige gedicht van Judith Herzberg.

en of het hier gesneeuwd heeft

Eerste sneeuw. Ja eerste sneeuw
maar wie heeft ogen voor de laatste,
de laatste sneeuwpop, het smelten
van de voeten, wie let daarop?

Zo gaat het ook met pijn.
Je voelt het onbarmhartige
begin maar het verdwijnen
maak je op uit het verdwenen zijn.

In mijn therapiekamer spreek ik geregeld mensen die pijn hebben opgelopen in hun leven. Soms is het recente pijn door een verlies en vragen ze mij hoe lang het duurt voor die pijn zal verminderen. Dan citeer ik dit gedicht om aan te geven dat we pijn niet altijd actief kunnen behandelen.

fysiotherapie

Soms zou ik willen dat ik net zo te werk kon gaan als mijn fysiotherapeute. Laatst had ik last van een tennisarm. Elke week werd mijn elleboog gemasseerd en moest ik oefeningen doen ‘op geleide van de pijn’. Bepaalde handelingen zoals wringen, knippen en draaien moest ik vermijden en dat liet ik eerlijk gezegd ook wel uit mijn hoofd. Maar op een gegeven moment draaide ik zonder erbij na te denken een pot doperwtjes open en constateerde ik pas achteraf dat het geen pijn meer deed. Op zo’n moment doelt Judith Herzberg waarschijnlijk, alleen heeft zij het over zielenpijn.

gezin van herkomst

Bij ‘oude pijn’ kan je ook plotseling ontdekken dat een bepaald feit of een gedachte je geen pijn meer doet. Dat kan gaan over de positie die je innam in je gezin van herkomst en hoe je ouders met je omgingen. Omstandigheden waar je boos of verdrietig over was, kan je nu gewoon benoemen. Bijvoorbeeld  dat je zus het lievelingetje was of dat je geboorte niet echt gepland was. Of dat je moeder vaak ziek of depressief was en dat je daardoor veel moest doen voor de andere kinderen. Dat er geen geld was om de opleiding te doen die je graag had gedaan of dat je moest stoppen met werken omdat dat zo ging in die tijd als je trouwde en kinderen kreeg. Rond die thema’s kan je werken in therapie en nieuwe inzichten krijgen.

pijn die onaangekondigd wegglipt

Datzelfde verschijnsel van het verdwijnen van oude pijn wordt prachtig beschreven door Khaled Hosseini in het boek De Vliegeraar. De hoofdpersoon Amir ontdekt op volwassen leeftijd dat zijn jeugdvriendje Hassan eigenlijk zijn halfbroer is. Via allerlei verwikkelingen gaat hij zich inzetten voor diens zoon Sohrab. Als hij zijn slapende neefje heeft ingestopt, overpeinst hij het verschil tussen zijn leven en dat van zijn onwettige halfbroer, hij als zoon met rechten en privileges en Hassan zonder. De andere helft van zijn vader. En dan volgt deze zin:
‘De helft die Baba misschien in de geheimste uithoeken van zijn hart als zijn ware zoon beschouwde. Toen drong iets tot me door: die laatste gedachte had me geen pijn gedaan. Ik deed Sohrabs deur dicht en vroeg me af of vergiffenis op die manier opbloeit: niet met het trompetgeschal van een openbaring, maar met de pijn die zijn boeltje pakt en midden in de nacht onaangekondigd wegglipt.’

vergeven

Het verdwijnen van oude pijn heeft blijkbaar iets te maken met vergeven. Als het om volwassen kinderen en hun ouders gaat, is daar in de contextuele therapie een term voor: het ontschuldigen van je ouders. Je neemt het hun niet meer kwalijk omdat je kan zien dat ook je ouders op een bepaalde manier onrecht is aangedaan door de omstandigheden.
Om die ervaringen van heel en pijnvrij worden te beschrijven, hebben we dichters en schrijvers nodig. Sneeuw die smelt, mensen die ontdooien, pijn die op kousenvoeten wegglipt. De beelden die zij oproepen zijn universeel en raken ons in ons hart.

Judith Herzberg, Bijvangst, 1999
Khaled Hosseini, De vliegeraar, 2007, p. 334/5